روزنامه ی ژیار (شهرام شیخ اسمعیلی)

🌕🌕جانشینان ایرانزو، پادشاه ماننائی


✍ شهرام شیخ اسمعیلی

با به قدرت رسیدن آزا ،پسر ایرانزو ، بگداتو (Bagdattu)، فرمانروای محلی اوئیش دیش(حدود مراغه امروزی) به همراه چند فرمانروای دیگر علیه آزا، پسر و جانشین ایرانزو شوریدند ،آزا پس از بقدرت رسیدن در توطئه‌ای کشته شد.

اولوسونو: پس از آزا به‌قدرت رسید اما میان بزرگان ضد آشوری در محاصره بود.
در واقع فرزندان ایرانزو دیگر نتوانستند موقعیت ماننا را حفظ نمایند و دولت کوچک و تازه پای دیاکو جای آن را می‌گرفت از طرفی روسا پیشوای اورارتو متحد دیاکو داشت نیرو می‌گرفت و به متصرفات آشور شبیخون می‌زد. در نتیجه پس از زمانی کوتاه انهدام نینوا پایتخت آشور توسط مادها و اورارتوها به واقعیت پیوست.

کشور کوچک مادا به رهبری دیاکوو سلف پادشاهی بزرگ ماد در دوران ایرانزو تحت انقیاد ماننا قرار داشت ولی دیاکو اعتمادی به ماننائیان نداشت و بیشتر با روسای اورارتوئی دشمن اصلی آشور عهد و میثاق داشت. نگرانی‌های آشوریان باعث شد بارها در طی سال‌های - ۷۴۴ تا ۷۱۵ پ.م. - از دوران تیگلت پیلسر سوم و سارگون دوم آشوری به سرزمین اتحادیه دولت ماد لشکرکشی شود و چنین به نظر می‌رسد که سارگون دوم توسط یکی از حکام محلی جنگجوی زاگرس‌‌نشین یعنی کولومیان هلاک شده باشد

آخسری شاهک ماننایی پسر ایرانزو و برادر آزا فرمانفرمای ماننا در سال ۶۷۳ پ.م. در زمان سارگون‌دوّم یاد می‌شود، یادکرد از آخسری بمناسب قیام مردم اتحادیه دولت ماد که در آن دوران محل حکمرانی دیاکو پیشوای مردم ماد جزء ساتراپی ماننا محسوب می‌شد، آورده شده است. سه پیشوای متحد مادی علیه ماننا که متحد اصلی دشمن مردم ماد یعنی دولت آشور بود وارد عمل شده اراضی ماننا را به مخاطره افکندند.

چون هر سه پیشوای ماد در زمان واحد از سه جهت وارد عمل شدند و ایشپاکا پیشوای اسکیت ها و آخسری شاه ماننا متحد قیام کنندگان علیه آشور بودند توانستند در آن واحد در چند جبهه به پیکار بپردازند. پس چندی از قِبل قیام مردم ماد ماننا نیز توانست نیروی بسزایی بدست آورد، آخسری شاه ماننا بالاستحقاق می‌توانست خویشتن را در ردیف روسای دوم شاه اورارتو بداند. خاک ماننا از سمت مغرب به زیان آشور بسط یافته بود. ماننا در نقطه‌ای از بخش علیای زاب‌بزرگ با خوبوشکینه و اورارتو هم‌مرز بود؛ و مرز آن سپس به طرف جنوب و به ظنّ غالب در امتداد جبال اصلی زاگروس یعنی مغرب شهر اورمیه و اشنو و ساوجبلاغ ممتد بود. از مشرق با پادشاهی ماد مستقل هم سرحد بود. مرزهای شرقی‌تر و شمالی‌تر ماننا در زمان آخسری روشن نیست.
باحمله مجدد آشور به ماننا
مسلماً آشور پس از شکستی که بر او وارد آمد آرام ننشست چیزی نگذشت که آشوریان باری دیگر در مشرق کشورشان اظهار وجود و فعالیت کردند. نخستین هدف حملهٔ ایشان ماننا بود و دولت آشور تحت فرمان نابو شارو سور سردار خویش در سال ۶۶۰/۶۵۹ پ.م. از جبال زاگروس گذشتند، آخسری کوشید تا هنگام استراحت لشکر آشور شبانه به ایشان شبیخون زند ولی موفق نشد. حملهٔ لشکریان ماننا دفع شد و ایشان به عقب‌نشینی مجبور شدند و آشوریان هشت دژ را که در فاصلهٔ مرز جنوبی ماننا و تختگاه آن ایزیرتا قرار داشت تصرّف کردند.
آخسزی مقرّ خویش را از ایزیرتا که در خطر بود به قلعه ایشتاتو منتقل ساخت؛ ولی آشوریان که پانزده روز در ایزیرتا ( بوکان کنونی )و قلاع مجاور زیبی یا (زیویه کنونی نزدیک سقز) و آرمائیت(ارومیه کنونی) را محاصره کردند از تسخیر عاجز گشتند و به ویران کردن نقاط پیرامون و بردن مردم به اسارت و گرفتن اسبان و خران و دام‌های بزرگ شاخدار اکتفا کردند.
شکست آخسری تناقضات داخلی ماننا را شدیدتر ساخت.

در متن آشور بانیپال آمده است که در سرزمین ماننا قیام مردم کشورآغاز شد آخسری را کشتند و نعش او را در کوچه افکندند و تقریباً تمام افراد خاندانش را نابود کردند. او آلکی پسر آخسری که زنده مانده بود بی‌درنگ ولیعهد خود اریسی نی را به نزد پادشاه آشور فرستاد و علیه قوم خود از او کمک خواست.


https://t.me/mejooizhyar

🌕🌕ایرانزو (Iranzu)،یکی پادشاهان ماننائی

✍ شهرام شیخ اسمعیلی

ایرانزو پیشوای نخست قبایل ماننایی یعنی یکی از شش دولت ساکن در سرزمین کردستان شرقی در سال -۷۲۸ پ.م. - بود.
دولت نیمه مستقل ایرانزو در آن زمان تحت محاصره و فشار دول مقتدر آن دوران یعنی آشور، اورارتو، و عیلام قرار داشت. سالنامه‌های سارگون دوم ماننا را متحد درجهٔ اوّل آشور در کوهستان زاگرس همزمان با ایرانزو برمی‌شمارد.

قدرت فوق‌العادهٔ ماننا در عهد ایرانزو و تبدیل آن به یک دولت درجهٔ اوّل، پادشاهی‌های نیمه مستقل اطراف را که فرمانفرمایانشان متمایل به استقلال از آشور بودند ناراحت ساخته بود مانند دیاکو در دولت کوچک ماد و متاتی در دولت زیکرتو شکّی نیست که دولت ماننا، مانند دیگر حکومت دولت‌های برده‌دار آن زمان بار سنگینی بر دوش مردم بود؛ ولی استقلال طلبی شاهکان نیز در اکثر موارد به زیان اتحاد این دولت های کوچک تمام می شد. زیرا که بزرگان و اعیان می‌کوشیدند در سرزمین‌های بسیار کوچک خود فرمانروای مقتدر باشند و این خود از ایجاد یک دولت مقتدر مانع می‌شد و پیدایش دولت را به تأخیر می‌افکند و کشور را بدست کشورگشایان بیگانه از جمله آشوریان می‌سپرد و به هر تقدیر چنین سرنوشتی از لحاظ مردم، از حکومت شاهان ماننائی بدتر بود.
دولت ماننا در واقع یک اولیگارشی یا حکومت چند خاندان مقتدر بود و بالضروه از منافع بزرگان اصیل ماننا، به زیان اتحاد بود. بدین سبب در داخل آن کشور نیز نارضایی عامهٔ خلق روزافزون بود. اگر فرمانروایی به جنبش وسیع قشرهای مردم تکیه می‌کرد واقعاً می‌توانست دولتی قوی به وجود آورد؛ ولی در قرن هشتم پ.م. چنین فرمانروایی وجود نداشت و جنبش هم هنوز نارس بود. جز عصیان‌های استقلال طلبانه برخی شاهکان چیزی مشهود نبود. چون در سیاست خارجی عامل اصلی همانا رقابت میان دولت‌های بزرگ آشور و اورارتو و عیلام و ماننا بود. وقایع سیاست خارجی نیز به صورت تمایل به یک اتکا به یک قدرت خارجی جبههٔ فرمانفرمایان و حکّام جزء، که گاهی بسوی این و دمی بسوی آن دولت تجلی می‌کردند، یا در لشکرکشی‌های تنبیهی و درگیری های اورارتو و آشور و تحریکات متقابل و غیره تجلی می‌کرد.
دولت ایرانزو که از سه دولت دیگر ضعیفتر بود ناگزیر می‌بایست دائماً از تناقض‌های موجود میان دیگر دول استفاده کند و گاهی هم برتری آن‌ها را بپذیرد.

ایرانزو در آن زمان بیشتر به آشور تمایل نشان می‌داد.

در متون آشوری سارگون دوم حتی بارها گفته شده‌است که ماننا تابع دولت آشور بوده و این خود علّت مداخلات مکرر آشور در امور ماننا قلمداد گشته؛ ولی این گفته با حقیقت مطابق نیست. آشوریان جز در موارد معدودی که وضع ماننا مساعد نبود، در دیگر احوال با دولت مزبور نه چون کشور تابع بلکه مانند متحد و همکار رفتار می‌کردند.

متاتی پیشوای دهکدهٔ زیکرتو در سال ۷۱۶ پیش از میلاد زنده بود. وی با بگداتو و تلو سیناسه شاهک متحد و هم پیمان ماد یا ماننایی بودند که علیه آزا فرزند ایرانزو دومین فرمانفرمای ماننا قیام کردند. آزا نیز مانند پدرش تحت انقیاد سارگون دوم پادشاه آشور بشمار می‌رفت.

استمداد ایرانزو از آشوریان که
بار اول آشوریان به خواهش ایرانزو در سال ۷۱۹ پ.م در امور داخلی ماننا مداخله کردند. دو دژ ماننایی بنام شوآن‌داخول و دور دوکّا از تحت فرمان ایرانزو بدر شده بودند. پیادگان و سواران متاتی زیکرتویی به آن‌ها در این شورش برعلیه ایرانزو کمک کرده بودند. گذشته از این سه قلعهٔ سوکا، بالا و آبی‌تیکنا با روسای یکم پادشاه اورارتو پیمان بستند و سارگون دوم پادشاه جدید آشور دسته‌هایی برای محاصرهٔ قلاع تسخیر شده توسط اورارتو به کمک ایرانزو به زیکرتو گسیل داشت. قلاع مزبور مسخّر شدند و طبق رسم بسیار قدیم مشرق زمین که دربارهٔ اتحادیه‌های نظامی مرعی و مجری بود، عمل شد. یعنی ساکنان دژ و اموال منقول را آشوریان بردند زمین و حصار تحویل ایرانزو گشت.
این وقایع در زمان حیات ایرانزو رخ داد و مقدمهٔ پیش آمدهای بعدی به‌شمار می‌رفت که بعد از مرگ او در بحبوحهٔ مبارزه‌ای که بخاطر تاج و تخت میان فرزندان وی درگرفت، وقوع یافت. ایرانزو قبل از سال - ۷۱۶ - در گذشت.
و آزا پسرش جانشین وی شد.


https://t.me/mejooizhyar

🌕🌕اوآلکی ،یکی از شاهان ماننائی


✍ شهرام شیخ اسمعیلی

در شرح لشکرکشی سال‌های ۸۳۴ تا ۸۲۷ پ.م. سلمنسر سوم آشوری و سردارش دایان‌آشور به اراضی دریاچه ارومیه (سرزمین ماننا )و پارسوا(سنندج کنونی) او آلکی از شاهان ماننا قلمداد شده. در حملهٔ سال ۸۲۸ پ.م. به اراضی مزبور، اوآلکی به مردمش به کوه‌ها پناه برد و پنهان شد. آشوریان دام های بیشماری از دهکده‌های خالی از سکنه به یغما بردند. از آنجمله قلعه ایزیرتو که به منزلهٔ دژ و مقّر وی بود،غارت شد.

آشوریان پس از تصرّف پایتخت ماننائیان ایزیرتو که بمنزلهٔ دژ اوآلکی بود سپس به اراضی هارونا نیز حمله نمودند بعد آنکه ایرانزو ،آزا و سپس اولوسونو به پادشاهی ماننائی رسیدند آشوریان باز به ماننا حمله کردند که در زمان اولونسو که بر ماننا فرمانروا بود به ماننا وارد شدند. اوللوسونو به آشوریان اظهار انقیاد کرد و قرار شد سرزمین او هر ساله تعدادی اسب عرابه‌کش به رسم خراج بپردازد.

در ادامه تجاوزات بعد از ماننا آنگاه آشوریان به پارسوا(کردستان اردلان کنونی )رفتند و از برخی شاهکان خراج گرفته و بخشی از امارت‌ها را غارت کردند وحتی نیک کور پایتخت پارسوا هم غارت شد.

گودار نویسنده فرانسوی محل ایزیرتو را در تپه قاپلانتو جنوب سقز می‌داند ولی به نظر می‌رسد که مسیر لشکرکشی دایان‌آشور در سال ۸۲۸ پ.م. ما را وامی‌دارد تا محل مزبور را در بخش شمال‌غربی ماننا
در منابع آشوری سال - ۸۲۸ - و در لشکرکشی دایان آشور فرمانده آشوری نخستین بار به جای سرزمین ماننا از سرزمین ماناش یاد می‌شود.


https://t.me/mejooizhyar

🌕🌕دولت ماننا

✍ شهرام شیخ اسمعیلی

پیش از ورود آریاییان به فلات ایران و چند قرن پس از آن، تجمع فشرده اقوام و قبایل مختلف بومیان در شمال و شمال غربی فلات ایران باعث پیدایش دولت‌های محلی چون ماننا و الیپی در غرب فلات ایران گردید که هر کدام قلمرو خاص خود را داشتند؛ و در سالنامه‌های آشوری از آن‌ها بسیار نام برده شده‌است. ماننائیان شامل اتحادی از قبایل بودند که دولت ماننا سرآمد ایشان بود. دولت ماننا در دهه نخست سده هفتم پ.م. جزئی از پادشاهی بزرگ ماد به‌شمار می‌رفت و اتحادیه دولت ماد تشکیل گردید

ماننائیان یا دولت ماننا در آغاز هزارهٔ‌ یکم پیش از میلاد یکی از کوچک‌ترین تشکیلات دولتی از لولوبی و کوتیان بود وقبل از تشکیل اتحادیه ماد وجود داشت آنها مردمانی بودند که تشکیلات دولتی را در جنوب غربی دریاچه ی ارومیه به پایتختی شهر ایزیرتو(نزدیک شهربوکان کنونی )تشکیل دادند و از قرن هشتم پ.م بارها با دولت آشور و اورارتو به مبارزه برخاستند و در واقع مغلوب هیچ‌یک از دولت‌های مزبور نشدند. با این وجود دولت ماننایی کمتر از دیگر دولت بزرگ آن زمان، آشور و اورارتو و غیره نبود

شاهان ماننا که در تمام مقطع زمانی متحد سلاطین آشور بودند و در طول دوران سیادت‌شان عامل دومی رقیب آشور گشت که آن دولت اورارتو بود.

سیاست شاهان ماننا سودجویی و استفاد از فرصت اختلاف و جنگ میان آشور و اورارتو شده و بر قدرت خویش افزوده و سراسر ناحیهٔ دریاچهٔ ارومیه را به زیر اطاعت خویش درآوردند.
شاید به استثنای کرانهٔ غربی و بخش شمالی دریاچهٔ ارومیه که در دست اورارتو باقی‌ماند.

حکومت شاهان ماننا سرانجام در سال ٦١٦ پیش از میلاد به اتحادیه ماد پیوست و پیش از حمله ماد به آشور این اتحادیه تشکیل گردید و بعد از تشکیل اتحادیه ماد در سال ٦١٤پیش از میلاد به آشور حمله کردند و حتی پایتخت آشور یعنی نینوا را هم تصرف نمودند

از لحاظ جغرافیایی در طی دههٔ دوم قرن هشتم یعنی ٧٢٠ پیش از میلاد لشکرکشی‌های آشور به سوی مشرق موقتاً قطع شد.

در حدود سال ۷۲۰ وضع سیاسی کشور ماننا به قرار زیر بود: اقصای شمال، آنسوی دریاچهٔ ارومیه تحت تصرف اورارتو قرار داشت؛ و به تقریب شمال کردستان شرقی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت حکومت ایرانزو پادشاه ماننا بود؛ ولی در مرزهای آن پادشاهی متصرّفات فرمانفرمایان نیمه مستقلی قرار داشتند که با کمک ماننا بعدها اتحادیه دولت ماد را به وجود آوردند اسامی این ایالات ها به ترتیب زیر تقسیم می‌شدند:
زیکرتو(شهر میانه کنونی)
آندیا: در بخش سفلای درّهٔ قزل اوزن

سوریگاش(سقز کنونی)

مسی ( بخش علیای زرینه رود)

اوئیش دیش(ناحیه ی مراغه کنونی در کرانه ی شرقی دریاچه ارومیه)

آرسیانشی

ایزیرتا یا ایزیرتو( منطقهٔ بوکان و قلعه ی زیویه ی کنونی

:
در مرز میان آشورو ماننا پادشاهی‌های آلابریاو کارلا در قسمت بالای زاب کوچک و شاخه‌های علیای آن قرار داشتند که تا حدّی تابع آشور بودند.

در نقاط جنوبی‌تر و شرقی‌تر ماننا کماکان ایالات بسیار کوچک و مستقل وجود داشتند که با ماننا یا آشور مربوط بوده یا به‌کلی مستقل بودند و بیشتر آن‌ها مشمول مفهوم سرزمین مادای بعدی یعنی اتحادیه دولت ماد می‌شدند ولی اتحادیهٔ مزبور در آن زمان هنوز تشکیل نشده بود
.
فقط پادشاهی آلیپی( نزدیک کرمانشاه کنونی) به سبب مجاورت با دولت بزرگی چون عیلام تا اندازه‌ای ممکن بود خود را از تعرّض آشور مصون بدارد

شاهان ماننائی عبارتند از:

👈نیک دیار(مک تیارا)

👈اوُآلکی

👈ایرانزو

👈آزا


👈اولو سونو

👈آخسری


https://t.me/mejooizhyar