روزنامه ی ژیار (شهرام شیخ اسمعیلی)

پارادایمگەل زانستی مروڤ


توێژینەوە بەتێکڕایی


بە تێکڕایی توێژینەوەی کۆمەڵایەتی دیاردەگەلی پان و بەرین دەگرێتەوە ، هەر پێوەندیک کە دوو یان پتر لە دوو کەس بەیەکەوە گرێ دەدا ،بەڵگەیک بوو توێژینەوەی کۆمەڵایەتی و بەکار هێنانی ئەو توێژینەوە پێک دێنێ. بە واتایکی تر ، توێژینەوەی کۆمەڵایەتی نە تەنیا بە شی کردنەوە پێوەندی نێوان تاکەکەسەکان، بەڵکۆ نێوان تاکەکەسەکان و بنەماڵەکەیان ،نێوان پێکهاتە کۆمەڵایتیەکانی ناڕەسمی و نێوان پێکهاتە ڕەسمیەکان و هەر وەها ، کۆمەڵگا و کەلتوور تاو وتوێ دەکات : ( ئامانجگەلێ کە دەتوانین بوو توێژینەوەی کۆمەڵایەتی بیهێنینە بەرچاو)بریتین لە دەرهێنانی ڕاستیەکانی کۆمەڵایەتی ،شرووڤەی ژیانی کۆمەڵایەتی لە رێگەی پێکهێنانی زانیاری پتەو ،هەلسەنگاندنی پلەی بابەتە کۆمەڵایەتیەکان ‌ڕۆڵی کاریگەری ئەوان لەسەر کۆمەڵگا و کار بوو پێشبینی تێگەیشتن و هەلسۆکەوتی مروڤ ،پێکهێنانی گۆڕەپان بوو ڕەخنە لە سەر ڕاستیەکانی کۆمەڵایەتی ،ئازادی بە مروڤ ،دانانی پێشنیارگەلێ کە ئاستەنگەکان وەلانێن ،توانیی و ئازایی بات بە خەڵک و هەر وەها پێک هێنانی ئەزموونی تییوریەکان.

https://t.me/RAMANIZHYAR

پارادایمگەل زانستی مرۆڤایەتی


کۆنت و توژینەوەی کۆمەڵایەتی

کۆنت داهێنەری کۆمەڵناسی بەناوبانگە ، رایگەیاند ڕێبازێکی بوو خوێندنەوەی کۆمەڵگا هێناوەتە ئاراوە کە یەکخراو نەبوو و میتۆدۆلۆژی بەکەڵکە بوو شرووڤە کردنی فەلسەفی ،بێ کەڵک وەرگرتن لە شێوازی ئەزموونی .
لە ساڵی 1848 زایینی دا ،کۆنت فەلسەفەی پۆزەتێڤیستی خۆی و مێتۆدی پوزەتێڤی خۆی ناساند کە بوو ماوەی سەدەیک لە بواری تۆێژینەوەی کۆمەڵایەتیدا زاڵ بوو . کۆنت بڕوای وا بوو تۆێژینەوەکان تا ئەو کاتەی لە ڕەسەنایەتی میتافیزیکی و خۆداناسانە بوو شرووڤەی تەنگ و چەڵەمەکان کەلک وەر ئەگرن ؛ یانێ پێکهاتەکانی کۆمەڵایەتی لەگەڵ دیاردەکانی میتافیزیکی پێوەندی دەدەن . کۆنت بڕوای وابوو کە توێژەرەکان ‌ناوێ بوو شرووڤەی کێشەکانی کۆمەڵایەتی ،بنچینەی خۆداناسانە یان تیۆریەکانی میتافیزیکی بخەنە بەر تۆێژینەوە و بەدواچوونی بوو بکەن،بەڵکۆ ئەشێ لە خۆدی کۆمەڵگا و لە پێکهاتەکانی کۆمەڵگا و پێوەندی کۆمەڵایەتی شرووڤە کەن و بە شوێنیدا بڕون. بوو نمونە کۆنت دەڵێ خۆدا نیە کە خەڵک دەوڵەمەن یا هەژار ئەکات ،بەڵکۆ هێزەکانی کۆمەڵایەتی زاڵ بە سەر کۆمەڵگا ئەم کارە ئەکەن. مێتۆدگەل زانستی بە بڕوای کۆنت شیاوی تۆێژینەوی کۆمەڵایەتین.هەرچەن مێتۆدی پۆزەتێڤیستی ساڵانێکی فرە لە بان تۆێژینەوەی کۆمەڵایەتیدا زاڵ بوو ،لە لایەن بیرمەندانەوە کەوتە بەرەنگاریەوە . و بەرەنگاریک کە بەم چەشنە هاتە پێشەوە ،لە لایەن کومەڵناسانی پێوەندی دار لەگەڵ قوتابخانەکانی کارلێکردنی هێمایی ،دیاردەناسی ،هرمنیۆتیک،ئئتنۆمێتۆدولۆجی بوو کە هەموویان فرەیک لە ڕوانینەکانی تیۆری پوزیتیڤیستی خستە بەر پرسیارەوە ،بە تایبەت میتۆدولوجی پوزیتیڤیستی بەو وێنەیە کە تیۆری دانەرکان پۆزەتیڤیست باسیان لێوە کردوە،کەوتە ژێر پرسیارەو.


https://t.me/RAMANIZHYAR

🌕🌕پارادایمگەل زانستی مروڤایەتی


توژینەوەی کۆمەڵایەتی چەس؟

پروسەی توژینەوەی کۆمەڵایەتی بریتین لە کۆمەڵێ لە هەنگاوەکان و دادوەریەکان کە بەکەڵک وەرگرتن لە تەکنیکگەل دێتە ئاراوە.تۆژینەوەی کۆمەڵایەتی داهێنانی نۆێ زانستوانان نیە.هەرچەن شێوازێ کە تۆژینەوەی کۆمەڵایەتی ئێستە کاری پێ ئەکات ،مێژوویکی 150 ساڵەی هەیە،لەوانەیە کەمتریش بێت،بەڵام کەرەستەی گەیشتن بەزانست و زانیاری سەبارەت بە خەڵک و ژیانی کۆمەڵایەتی خەڵک،تۆژینەوەی کۆمەڵایەتی پتر لە 2500 ساڵە کاری پێ ئەکریت.لە بڕێ لە وێنەکاندا ئەتوانین بیانبینین کە بە وێنەک لە گۆڕەپانی میتۆودولۆژیدا کە زانستوانان خەریکن لە بانیەو کاردەکەن دیارییە.
فەیلەسۆفەکانی مێژووی یۆنانی کۆن وەکو سوقرات و ئەرەستو ،سەبارەت بە پێکهاتەی کۆمەڵگا و هۆوی تەنگ و چەڵەمەکانی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا لە دو هەزار ساڵ لە مەو بەرەوە ،دەستیان کردوە بە تۆژینەوە و دوزراوەگەلێ سەرەنج ڕاکێشیان سەبارەت بە ژیانی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا وەدەس هێناوە.فەیلەسۆفەکان بوو تۆژینەوە لە ئاستی جیاجیادا کاریان کردوە .زانیاری سەبارەت بە دیاردە کۆمەڵایەتیە جیاجیاکان کۆ دەکەنەوە و دۆزراوەکانیان لە بنەڕەت و گۆڕەپانی فەلسەفی و ڕامیاریدا شرووڤە دەکەن : ئەم ڕەوتە بە درێژایی مێژوو تا دەگاتە سەدەی نۆزدەیم ،تێکۆشانی مێتۆدولۆژیکی خەڵک بوو تێفکرین لە کۆمەڵگا و تەنگ و چەڵەمەکانی کۆمەڵایەتی لە ناوچە جیاوازەکانی دۆنیادا کاری کردوە،بەڵام تۆێژینەوەی کۆمەڵایەتی بەوو شێوازەی کە ئێستە هەیە و ناسراوە ، ئیش و کاری فەیلەسۆفگەلێک کۆمەڵایەتی بوو کە لە فەرەنسەدا هاتە دی.

https://t.me/RAMANIZHYAR

🌕🌕 پارادایمگەل زانستی مروڤایەتی

فەلسەفە چەس؟



تێکۆشانی فەلسەفە زۆر جار لە بان بنەڕەت و سەرهەڵدانی زانستەکانی تر ،ڕەنگی داوەتەوە.فەلسەفە بە شوێن ڕووناکی خستنە سەر چەمکەکانێ (وەکو چۆنیەتی ڕاستیەکان) بووگەو و پرسیارگەڵێک سەبارەت بە شتگەلێک کە ئاسایی دێنە بەر چاو ، ئەپرسێ کە لەم پرسینەوەدا ، مروڤ ئیدەگەلی هزری و زەیینی ئەدۆزێتەوە ،بەم بۆنەوەیە کە مروڤ فەیلەسۆف دێتە ئەژمار.
ئیدەگەلی هزری بڕیتین لە ؛چۆنایەتی جوانیەکان ،ئامانجەکانی ژیان و ئەوەی ئێمە گەرەکمانە ئەم ئیدەگەلمانە بێت ، بە ئەوەی کە فەیلەسۆف بین پێوەندی هەس.

ئایزایا برلین ئەیژێ ئاستەنگە فەلسەفیەکان لە ناخی خۆیاندا سەرنج ڕاکێشن و فرە وەخت گومانیان تێدایە کەبناغەی فرەیک لە بیروڕای خەلکی ڕەمەکی لێرەوە سەرچاوە دەگرێ. خەلکینە گەرەکیان نیە فرە چتگەلێ کە بەردی بناغەی بیروڕایانە و بە ڕاستی ئەزانن،بکەوێتە بەر پرسیارەوە و کاتێ پیان ئەیژی کە بچنە قوڵایی بیروڕاکانیانەو ،توڕە ئەبن ولێمان قەڵس ئەبن،بەڵام لە ڕاستیدا فرەیک لە گۆمانەکانی بیروڕای خەلکی ڕەمەکیەو لە بیروکەی ڕەمەکی ئەوانەوە هەڵدەقۆلێ و تێتە ناو بازنەی شیکردنەوەی فەلسەفیەوە.

پێشۆنانی ئیمە لەدەسپێکی هەر زانستێکدا، یەکەم ناسین و بابەت و ویست و قازانجی زانستەکەیان ئەوێت و لە ناساندن فەلسەفە یان حێکمەتدا ئەیژن ‌،زانین سەبارەت بەپێگەی بەرچاوی بۆنەوەرەکان؛ تا ئەو ڕادەیەیە کە لە ناخی تاقەتی مروڤدایە.

تا ئێستە پێنج ڕێچکەی جیاواز بوو فەلسەفە بەدی کراوە کە بریتین لە ؛

ئەلف) بە ڕای ڕێچکەی قۆتابخانەی یەکەم ، فەلسەفە دانراوە و شێوازێکی هزریە کە مروڤ لە دۆنیای بەدیهاتوو دا ڕەچاوی دەکات؛

ب ) بە ڕای ڕێچکەی قۆتابخانەی دووهەم ،فەلسەفە مێتودی تێفکرین ،توێژینەوە و بەڵگە هێنانەوەیە ...؛


جیم) بە ڕای ڕێچکەی قۆتابخانەی سێهەم ،فەلسەفە،گرتن و بەدەسهێنانی بیروڕایکی تێکراییە تایبەت و سەبارەت بە دۆنیاس...؛

دال ) بە ڕای ڕێچکەی قۆتابخانەی چوارەم فەلسەفە بریتیە لە دەستە واژەگەلێک لە تەنگ و چەڵەمەکانی دیاری و ژمارەیکی بەرچاو لە هەموی ئەوانەیە...؛

ها) بەڕای ڕێچکەی قوتابخانەی پێنجەم ،لە ئاکامی ،تییوریە فەلسەفیەکاندا کە بەتایبەت لە ولاتانی ئینگلیزی زمان دا پتر باوە ،فەلسەفە شرووڤە یان شی کردنەوەیکی مەنتقیە کە ئیشی فەلسەفە ئەنوێنێ و بە شرووڤەی مانای وتراوەکان و ناساندن و شیکردنەوە چەمکەکان لە نێو خەلکی ڕەمەکی بەکار هاتووە و بەزانینی تایبەتی ئەزانێ.



فەلسەفە بەشێکە لە بەشەکانی زانست لە گۆڕەپاندایە ؛یانێ چەشنێک زانیاری لەم دۆنیایە ،بەڵام ئەم زانیاریە دژ بەو زانیاریەیە کە لە ڕێگەی هەستەوە یان ئەزموونەوە پێک دێ و بە لە بەرچاوگرتنی فەلسەفە دژی زانست بە مانای دووهەم (زانیاری بە ئەزموون ) دا دەنرێ .فەلسەفە بریتیە لە تێفکرین لە بیر و هزر.



https://t.me/RAMANIZHYAR