روزنامه ی ژیار (شهرام شیخ اسمعیلی)

🌕🌕ایرانزو (Iranzu)،یکی پادشاهان ماننائی

✍ شهرام شیخ اسمعیلی

ایرانزو پیشوای نخست قبایل ماننایی یعنی یکی از شش دولت ساکن در سرزمین کردستان شرقی در سال -۷۲۸ پ.م. - بود.
دولت نیمه مستقل ایرانزو در آن زمان تحت محاصره و فشار دول مقتدر آن دوران یعنی آشور، اورارتو، و عیلام قرار داشت. سالنامه‌های سارگون دوم ماننا را متحد درجهٔ اوّل آشور در کوهستان زاگرس همزمان با ایرانزو برمی‌شمارد.

قدرت فوق‌العادهٔ ماننا در عهد ایرانزو و تبدیل آن به یک دولت درجهٔ اوّل، پادشاهی‌های نیمه مستقل اطراف را که فرمانفرمایانشان متمایل به استقلال از آشور بودند ناراحت ساخته بود مانند دیاکو در دولت کوچک ماد و متاتی در دولت زیکرتو شکّی نیست که دولت ماننا، مانند دیگر حکومت دولت‌های برده‌دار آن زمان بار سنگینی بر دوش مردم بود؛ ولی استقلال طلبی شاهکان نیز در اکثر موارد به زیان اتحاد این دولت های کوچک تمام می شد. زیرا که بزرگان و اعیان می‌کوشیدند در سرزمین‌های بسیار کوچک خود فرمانروای مقتدر باشند و این خود از ایجاد یک دولت مقتدر مانع می‌شد و پیدایش دولت را به تأخیر می‌افکند و کشور را بدست کشورگشایان بیگانه از جمله آشوریان می‌سپرد و به هر تقدیر چنین سرنوشتی از لحاظ مردم، از حکومت شاهان ماننائی بدتر بود.
دولت ماننا در واقع یک اولیگارشی یا حکومت چند خاندان مقتدر بود و بالضروه از منافع بزرگان اصیل ماننا، به زیان اتحاد بود. بدین سبب در داخل آن کشور نیز نارضایی عامهٔ خلق روزافزون بود. اگر فرمانروایی به جنبش وسیع قشرهای مردم تکیه می‌کرد واقعاً می‌توانست دولتی قوی به وجود آورد؛ ولی در قرن هشتم پ.م. چنین فرمانروایی وجود نداشت و جنبش هم هنوز نارس بود. جز عصیان‌های استقلال طلبانه برخی شاهکان چیزی مشهود نبود. چون در سیاست خارجی عامل اصلی همانا رقابت میان دولت‌های بزرگ آشور و اورارتو و عیلام و ماننا بود. وقایع سیاست خارجی نیز به صورت تمایل به یک اتکا به یک قدرت خارجی جبههٔ فرمانفرمایان و حکّام جزء، که گاهی بسوی این و دمی بسوی آن دولت تجلی می‌کردند، یا در لشکرکشی‌های تنبیهی و درگیری های اورارتو و آشور و تحریکات متقابل و غیره تجلی می‌کرد.
دولت ایرانزو که از سه دولت دیگر ضعیفتر بود ناگزیر می‌بایست دائماً از تناقض‌های موجود میان دیگر دول استفاده کند و گاهی هم برتری آن‌ها را بپذیرد.

ایرانزو در آن زمان بیشتر به آشور تمایل نشان می‌داد.

در متون آشوری سارگون دوم حتی بارها گفته شده‌است که ماننا تابع دولت آشور بوده و این خود علّت مداخلات مکرر آشور در امور ماننا قلمداد گشته؛ ولی این گفته با حقیقت مطابق نیست. آشوریان جز در موارد معدودی که وضع ماننا مساعد نبود، در دیگر احوال با دولت مزبور نه چون کشور تابع بلکه مانند متحد و همکار رفتار می‌کردند.

متاتی پیشوای دهکدهٔ زیکرتو در سال ۷۱۶ پیش از میلاد زنده بود. وی با بگداتو و تلو سیناسه شاهک متحد و هم پیمان ماد یا ماننایی بودند که علیه آزا فرزند ایرانزو دومین فرمانفرمای ماننا قیام کردند. آزا نیز مانند پدرش تحت انقیاد سارگون دوم پادشاه آشور بشمار می‌رفت.

استمداد ایرانزو از آشوریان که
بار اول آشوریان به خواهش ایرانزو در سال ۷۱۹ پ.م در امور داخلی ماننا مداخله کردند. دو دژ ماننایی بنام شوآن‌داخول و دور دوکّا از تحت فرمان ایرانزو بدر شده بودند. پیادگان و سواران متاتی زیکرتویی به آن‌ها در این شورش برعلیه ایرانزو کمک کرده بودند. گذشته از این سه قلعهٔ سوکا، بالا و آبی‌تیکنا با روسای یکم پادشاه اورارتو پیمان بستند و سارگون دوم پادشاه جدید آشور دسته‌هایی برای محاصرهٔ قلاع تسخیر شده توسط اورارتو به کمک ایرانزو به زیکرتو گسیل داشت. قلاع مزبور مسخّر شدند و طبق رسم بسیار قدیم مشرق زمین که دربارهٔ اتحادیه‌های نظامی مرعی و مجری بود، عمل شد. یعنی ساکنان دژ و اموال منقول را آشوریان بردند زمین و حصار تحویل ایرانزو گشت.
این وقایع در زمان حیات ایرانزو رخ داد و مقدمهٔ پیش آمدهای بعدی به‌شمار می‌رفت که بعد از مرگ او در بحبوحهٔ مبارزه‌ای که بخاطر تاج و تخت میان فرزندان وی درگرفت، وقوع یافت. ایرانزو قبل از سال - ۷۱۶ - در گذشت.
و آزا پسرش جانشین وی شد.


https://t.me/mejooizhyar