روزنامه ی ژیار (شهرام شیخ اسمعیلی)

🌕🌕شەرەفەددین خان بن شمس الدین بن شەرەف بەگ بەدلیسی (٢٥ی شوباتی ١٥٤٣ - ١٦٠٣ - ١٦٠٤)ئەمیری کورد بیتلیس بوو. هەروەها مێژوونووس و نووسەر و شاعیر بوو. ئەو بە تایبەتی بە فارسی نووسیویەتی.

نووسەری کتێبی شەرەفنامەیە کە یەکێکە لە گرنگترین کارەکانی مێژووی کوردی سەدەکانی ناوەڕاست کە لە ساڵی 1597 نووسراوە. لە کارەکانیدا وێنەیەکی باشی ژیانی کورد و بنەماڵە کوردییەکانی سەدەی شازدەهەم دروستکردووە لە دەرەوەی ئێران و وڵاتانی کوردزمان شەرەف خان بیدلیسی کاریگەری لەسەر ئەدەبی کوردی هەبووە
هەروەها هونەرمەندێکی بەهرەمەند و پیاوێکی خوێندەوار بوو، لە بیرکاری و ستراتیجی سەربازیدا وەک مێژوو نایاب بوو.

شەرەف خان بیدلیسی لە 25ی شوباتی 1543 لە پارێزگای مەرکەزی ئێران لە گوندی گەرمرود لە سەردەمی دوورخستنەوەی باوکی لەدایک بووە. باوکی شەمشەدین بوو
ئەو ئەندامی هۆزی ڕۆژکی بوو، کە ئەندامەکانی ئەو کاتە میرنشینی بتلیس بەڕێوە دەبرد و بەلایەنی کەمەوە لە سەدەی نۆیەمەوە بە پچڕ پچڕ وەک میرنشینێکی سەربەخۆ فەرمانڕەوایی دەکرد. کەواتە شەرەفخان هەرگیز نازناوی باوی هۆزی خانی وەرنەگرتووە، بەڵکو نازناوی شاهانەی ئەمیر یان میر میریان پێ باشتر بوو. ئەو زیاتر بە میر شەرەف ناسراو بوو.
دواتر خێزانەکەی خراونەتە ژێر چاودێری بنەماڵەی سەفەوییەکان. لە دادگای تەهماسب خوێندویەتی و لە ساڵی 1596 نووسیویەتی:
کاتێک بووم بە نۆ ساڵ (لە ساڵی 1551)
— شەرەف خان بیدلیسی
بێدلیسی باسی لە پەروەردەی خۆی کرد کە فێرکردنی قورئان و خوێندنەوەی بنەماکانی شەریعەت و خواناسی و پاکی لەخۆ دەگرێت. بەهۆی سروشتی ئایینی شا تەهماسپ، بیدلیسی بە زانایانی ئایینی ئاشنا بوو، کە ئاگاداریان دەکردەوە لە کەسانی خراپ، و لەبری ئەوە هانی هاوڕێیەتی لەگەڵ چاکەکاران دەدا. کاتێک بیدلیسی گەیشتە پێگەیشتن، فێری هونەری جەنگی (سیپاهیگیرا)، تیرهاوێژی، پۆلو، پێشبڕکێ، شمشێربازی و ڕێنماییەکانی جوامێری – مرۆڤایەتی و بەخشندەیی بوو.

لە ساڵی 1576 تەهماسبی سەفەوییەکان نازناوی میر میرسی پێدا و کردیە سەرۆک هەموو هۆزە کوردەکانی ئێران. ئەو نازناوەکەی قبوڵ کرد، بەڵام تەنها دوو ساڵ دواتر، شەرەفخان وازی لە هەڵوێستی پێشووی هێنا و پشتگیری عوسمانییەکانی کرد لە جەنگیان دژی ئێرانییەکان و 400 سەربازی پێشکەش کردن. لە ساڵی 1578، سوڵتان مورادی سێیەم، سوڵتانی عوسمانی، نازناوی ئەمیری بە شەرەفخان بەخشی و بوو بە میر میرنشینی بتلیس. لە نێوان ساڵانی 1578 و 1588، شەرەفخان لە ڕاستیدا سەرکردایەتی هەموو جەنگەکانی عوسمانی لە دژی فارسەکان کرد. لە ساڵی 1597، شەرەفخان دەسەڵاتی بنەماڵەکەی دا بە کوڕەکەی شەمسالدین

#شرف_خان_بەتلیسی

https://t.me/mejooizhyar

🌕🌕شەرف نامە

شەرەف خان بیدلیسی ماوەیەکی زۆرە بەنیازبوو کتێبێک لەسەر مێژووی کورد بنووسێت و دواجار لە ساڵی 1597 دەستی کرد بە نووسینی داستانی شەرەفنامە شەرەفنامە بە فارسی نووسراوە، مێژووەکەی بەسەر چوار بەشدا دابەش دەکات. یەکەمیان باس لە پێنج بنەماڵەی کوردی دەکات کە پلەو پایەی شاهانەیان هەبووە (ستەنت) : مەروەنییەکانی ئامەد، حۆسەنوەحیدەکانی دینەڤەر و شارەزور، فەزلوییەکانی لوڕی گەورە، میری لور بچووک، و لە کۆتاییدا سەلاحەددینی گەورە و ئەیووبیەکان. بەشی دووەم ئەو بنەماڵەیانە دەخاتە ڕوو کە دراویان لێدراوە و خوتبەیان بە ناوەکانیانەوە خوێندراوەتەوە. (خوتبە پاڕانەوەیەکی ئایینییە کە لە نوێژی ڕۆژی هەینی دەخوێنرێتەوە و باسی پێغەمبەر و چوار خەلیفەی یەکەم و فەرمانڕەواکانی ئێستای دەکات). بەشی سێیەم بنەماڵەی فەرمانڕەواکان دەژمێردرێت، بەشی چوارەم باس لە مێژووی میرەکانی بیتیلیس دەکات.
بە مانایەک، بۆ شەرەف خان ناچار بوو کە شەرفنامە بە فارسی بنووسێت بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی سەردەمی خۆی. پاش ئەوەی باوکی شەمس ئەلدان خان پەنای بۆ دیوانی شا تەهماسپ برد، جێی سەرسوڕمان نییە کە شەرەف خان کە شانبەشانی شازادەکان لە کۆشکی شا تەهماسپ لە قەزوین پەروەردەیەکی بەرزی وەرگرتووە و وەک زمانی دایک فێری فارسی بوو، ئەم کارەی بەو زمانە هەڵبژارد. بڕیارەکەی هەم بەهۆی ئارەزووی گەیشتن بە بینەرێکی فراوان بوو لە ناوچە فارسەکان و هەم بۆ بەهێزکردنی شەرعییەتی بنەماڵەکەی لە جیهانێکی فراوانتردا. پاش تەواوکردنی کتێبەکەی، شەرەف خان کۆپییەکی بۆ سەرکردە کوردەکانی کیلیس (حوسێن جان بولاد) و ئەردەلان (هەلۆخان) نارد.
ئەم ئاماژەیە دەکرا بۆ نیشاندانی دەسەڵاتی بنەماڵەیی فەرمانڕەواکانی بیدلیس و بەدەستهێنانی ناسینەوەیەکی فراوانتر بووبێت، لە هەمان کاتدا ئاماژە بەوە بکات کە فارسی لە دادگای فەرمانڕەواکانی تری کورددا دەخوێنرێتەوە و دەنووسرێت.


#شرف_نامە


https://t.me/mejooizhyar