فمینیسم اسلامی یکی از گرایش‌های فمینیسم است.
فمینیسم اسلامی گرایشی نظری و عملی است که از درون به یک پارادایم اسلامی متصل است. فمینیسم اسلامی فهم و قدرتش را از قرآن می‌گیرد و در جستجوی حقوق و عدالت برای زنان و مردان در تمامیت وجودشان است.
برهان اساسی فمینیسم اسلامی این است که قرآن بر اصل برابری تمام افراد بشر تاکید می‌کند. بنابراین مردسالاری و تبعیض جنسی را مردود دانسته و خواستار برابری زن و مرد (همچون دیگر برابری‌ها در اجتماع) است. [۱]
این گرایش فمینیسم به شدت توسط برخی مورد اعتراض قرار گرفته و توسط برخی دیگر با شور و شوق حمایت شده‌است. به گفته مارگوت بدران*[۲]، پژوهشگر مصری تبار آمریکایی و استاد تاریخ در دانشگاه جورج تاون، بدفهمی بسیار و معرفی‌های اشتباه و احمقانه حول فمینیسم اسلامی وجود دارد.[۱]
نظرات
فمینیست‌های مسلمان فمینیسم را غربی محسوب نمی‌کنند، هرچند منشاء فمینیسم و نامگذاری آن از فرانسه بوده‌است، مسایل زنان را امری جهانی می‌دانند. کتاب «فمینسم و ناسیونالیسم»*[۳] کوماری جایاواردنا، بنیان گذار دانشگاه سری لانکا که در سال ۱۹۸۶ چاپ شد، توضیح دهنده تاریخچه پیدایش جنبش‌های فمینیستی در کشورهای مختلف آسیا و خاورمیانه‌است.[۱]
فمینیست‌های مسلمان معتقدند احکام اسلامی یا فقه که شکل کلاسیک آن در قرن نهم میلادی تثبیت شده‌است با مفاهیم و رفتارهای مردسالارانه زمان خود ترکیب شده‌است و این تعبیر مردسالارانه از احکام، شریعت‌های متفاوت معاصر را شکل داده‌است. همچنین، حدیث (گفته‌ها و اعمال نقل شده از پیامبر اسلام، اما نه همیشه معتبر) نیز اغلب در خدمت توجیه ایده‌ها و اعمال مردسالارانه قرار گرفته‌است. گاهی منشاء یا قابل اعتماد بودن احادیث مورد اعتراض هستند و کم نیستند مواردی که این حدیث‌ها در خارج از بافت خود استفاده شده‌اند. بنابراین یکی از اولویت‌های فمینیسم اسلامی رفتن مستقیم به سوی قرآن به عنوان قلب و ستون دین اسلام، برای فهمیدن پیام برابری خواهانه اسلام است.[۱]
روش‌شناسی پایه فمینیسم اسلامی شامل روش‌های کلاسیک اجتهاد (بررسی استقلال منابع دینی) و تفسیر است و علاوه بر این دو روش، روش‌های تحلیل زبان‌شناختی، تاریخی، تحلیل ادبی، جامعه‌شناختی، مردم‌شناختی و… نیز به کار گرفته می‌شوند.[۱] و سه دیدگاه را در بر می‌گیرد:
- بازخوانی آیاتی از قرآن به شیوه‌ای که اشتباهات تاریخی رایج همچون داستان‌های خلقت و اپیزود بهشت را که در خدمت تقویت ایده برتری مذکر هستند، تصحیح کند.
- معلوم کردن آیاتی که بر برابری زن و مرد بدون هیچ ابهامی تاکید می‌کنند.
- شالوده شکنی از آیاتی که تفاوت میان دوجنس را مطرح می‌کنند و به صورت گسترده‌ای برای توجیه سلطه مذکر تفسیر شده‌اند.[۱]
به اعتقاد این افراد تفسیرهای موجود از اسلام حاوی مفهوم برتری مذکر، انعکاس دهنده فرهنگ مردسالارانه پیش از قرآن هستند. آنان معتقدند آیات زیادی از قرآن هستند که برابری زن و مرد را تایید می‌کنند. مانند آیات سوره حجرات: «ما شما را از یک جفت زن و مرد خلق کردیم و شما را در قبایل و ملت‌های مختلف قرار دادیم برای این که یکدیگر را بشناسید و همانا بهترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست.» پس نتیجه می‌گیرند در اساس، از نظر هستی شناختی اسلامی، تمام افراد بشر برابرند.[۱]
فمینیست‌های اسلامی فمینیسم را به عنوان آگاهی نسبت به اجبار و محدودیت‌هایی که زنان تحت انقیاد آن هستند، دور انداختن محدودیت‌هایی که زنان در آن‌ها قرار داده شده‌اند و تلاش برای ایجاد یک نظام روابط منصفانه‌تر و عادلانه‌تر بین زن و مرد می‌دانند و هیچ تناقضی میان فمینیست بودن و مسلمان بودن خود نمی‌بینند.[۱]
افراد و گرایش‌ها
- برخی از این زنان تنها بر قرآن تمرکز می‌کنند (مانند آمنه ودود، رفعت حسن و یا فاطمه نسیف از عربستان سعودی)
- برخی دیگر خود را صرف قرائت دوباره از قرآن و اشکال مختلف شریعت می‌کنند (مانند عزیز ال هیبن لبنانی و سردار علی پاکستانی)
- برخی هنوز در فکر بررسی دوباره احادیث هستند (فاطمه مرنیسی [۱]از مراکش، لیلا احمد [۲]و هدایت توکسال از ترکیه).[۱]
- در ایران می‌توان ژیلا شریعت‌پناهی[۴] و هاله سحابی [۵] را نام برد.
پانویس
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ ۱٫۸ «فمینیسم اسلامی چه می‌گوید؟». مارگوت بدران، ترجمه ناهید کشاورز، زنستان، ۱۵ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۰۷. برگردان مقاله‌ای به نام Féminisme islamique: qu’est-ce à dire از سایت اسلام و لائیسیته
- پرش به بالا ↑ Margot Badran
- پرش به بالا ↑ Kumari Jayawardena, Feminisms and Nationalism in the Third World
- پرش به بالا ↑ ناهید کشاورز. «اسلام و جنبش یک میلیون امضا». وبگاه مدرسه فمینیستی، ۴ بهمن ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۴ آوریل ۲۰۰۸.
- پرش به بالا ↑ آمنه شیرافکن. «معنای فضیلت مردان و حقوق اقتصادی زنان در قرآن». روزنامه سرمایه (بازنشر در وبگاه کانون زنان ایرانی)، ۹ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۴ آوریل ۲۰۰۸.
منابع
- مارگوت بدران، ترجمه ناهید کشاورز. «فمینیسم اسلامی چه می‌گوید؟». زنستان، ۱۵ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۰۷. برگردان مقاله‌ای به نام Féminisme islamique : qu’est-ce à dire از سایت اسلام و لائیسیته
- ناهید کشاورز. «اسلام و جنبش یک میلیون امضا». وبگاه مدرسه فمینیستی، ۴ بهمن ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۴ آوریل ۲۰۰۸.
- آمنه شیرافکن. «معنای فضیلت مردان و حقوق اقتصادی زنان در قرآن». روزنامه سرمایه (بازنشر در وبگاه کانون زنان ایرانی)، ۹ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۴ آوریل ۲۰۰۸.
- فاطمه مرنیسی، ترجمه نوشین احمدی خراسانی. «سكسواليته اسلامی و خط قرمزها». وبگاه مدرسه فمینیستی.
- زیبا میرحسینی. ««فمینیسم اسلامی»، طرحی برای آزادی زنان مسلمان». وبگاه مدرسه فمینیستی.
- علی میرسپاسی. «پساسکولاریسم، نوگرایی دینی، و جنبش های زنان در خاورمیانه». وبگاه مدرسه فمینیستی.
روزنامه ی ژیار