روزنامه ی ژیار (شهرام شیخ اسمعیلی)

🌕🌕بەهدینان (یان بادینان)(1200_1832 زایینی)

یەکێک بوو لە بەهێزترین و بەردەوامترین میرنشینە کوردییەکان.

لە نێوان سەدەی 13 و 14 زایینیدا لەلایەن بەهاددین دامەزرا.

پایتەختی ئەم میرنشینه بۆ ماوه یه کی زۆر ئامێدی بوو

میرنشینی بادینان لە کۆتایی سەردەمی عەبباسییەکاندا دروست بوو، لە دەوروبەری ساڵی 1200. لە کاتی دامەزراندنیدا بە زۆری لەلایەن هۆزی کوردەکانی هەکارییەوە زاڵ بوو.

شەرەفنامەی شەرەفدین بتلیسی مێژووی میرنشینەکان بۆ ماوەی دوو سەدە لەخۆ دەگرێت، لە سەردەمی فەرمانڕەوای تیموری شارۆخ لە ساڵی 1400 تاوەکو 1596.
ئەمیر حەسەنی بەهدینان کە خزمەتکاری ئیسماعیلی شای سەفەوی یەکەم بوو، میرنشینەکەی فراوان کرد بۆ ئەوەی دهۆک و ناوچەی سیندی باکووری زاخۆ بگرێتەوە. حوسێن کوڕی حەسەن دواتر وەک کڕیاری سوڵتانی عوسمانی سولەیمانی گەورە فەرمانڕەوایەتی کرد.

حوسەینەکانی کوڕی قوباد لە کار لادرا و لەلایەن ئەندامانی هۆزی موزوری کوژرا.

کوڕی قوباد، سەیدی خان، دواتر بە یارمەتی عوسمانییەکان دامەزرایەوە.

لە سەرەتای سەدەی 1600، میرنشینی ئەردەلان پایتەختی بادینیان لە ئامێد داگیر کرد و والیکی لەوێ دانا.

سەرچاوەکان بۆ سەدەیەک پاش ئەوە زۆر کەم دەربارەی بادینان دەڵێن.

وادیارە میرنشینەکە گەیشتووەتە لوتکە لە سەردەمی فەرمانڕەوایی بەهرام پاشا، کە لە ساڵی 1726 تا 1767 فەرمانڕەوایی کرد.

بەهرام ئیسماعیل پاشای کوڕی جێگەی گرتەوە، کە فەرمانڕەوایی لەگەڵ براکانی (کە بە شێوەی جۆراوجۆر لە زاخۆ و ئاکرێ نیشتەجێ بوون).

موراد خانی کوڕی ئیسماعیل لە لایەن ئامۆزاکەی قوباد بە یارمەتی بابان پاشای سلێمانی لەسەر کار لادرا.

قوباد لە ساڵی 1804 لەلایەن ئەندامانی هۆزی موزوری ڕووخێنرا (ڕێک وەک ناوی پێشووی). جێگەی عادیل پاشا دەگرێتەوە، کە پاشای جەلیلی موسڵ پێگەکەی دووپات کردەوە. لە ساڵی 1808 کۆچی دوایی کرد و زوبەیری برای جێگەی گرتەوە.

لە ساڵی 1833، محەمەد پاشای ڕەواندز ئاکرێ و ئامادییەی گرت و سەید پاشای بەهدینانی لابرد و زاخۆ گرت.

میرنشینی بەهدینان هەرگیز بە تەواوی چاک نەبووەوە، و لە ساڵی 1838 خرایە سەر سەنجاقی عوسمانی موسڵ.

لە ژێر هەڕەشەی هەوڵەکانی فراوانخوازی و مەرکەزییەتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەوییەکان، شازادەکانی بادینان ڕاکێشرابوون بۆ ڕووبەڕووبونەوەی درێژخایەن لەگەڵ ئەم دوو هێزە ڕکابەرە سەرەکییە.

فەرمانڕەواکانی بادینان، ئیسماعیل پاشا و محەمەد سەعید پاشا لە ساڵی 1831 لە لایەن

میری میرنشینی سۆرانی دراوسێوە لەسەر کار لادران.
بەناوبانگترین کتێبخانەی کۆن لە ناوچەکە لە قوتابخانەی قوبهان لە ئامادیە لە ساڵی 1919 لەلایەن هێزەکانی بەریتانیاوە وێران کرا و یاخیبوونێکیان لە ناوچەکە سەرکوت کرد، هەرچەندە نزیکەی 400 دەستنووس ڕزگارکران و لە کۆتاییدا چوونە ناو کۆکراوەی مۆزەخانەکانی عێراق.

سەرچاوەکان:

Michael Eppel (13 September 2016). A People Without a State: The Kurds from the Rise of Islam to the Dawn of Nationalism. University of Texas Press. pp. 34–. ISBN 978-1-4773-0913-1.

^ Hassanpour, A. (1988). BAHDĪNĀN. Encyclopædia Iranica.

^ Jump up to:a b c d e MacKenzie, D.N. (1960). Bahdīnān. In Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B. & Pellat, Ch. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Volume I: A–B. Leiden: E. J. Brill. p. 920. OCLC 495469456.

^ Jump up to:a b Bruinessen, Martin van (January 2000). Kurdistan in the 16th and 17th centuries, as reflected in Evliya Çelebis Seyahatname. The Journal of Kurdish Studies 3 (2000), 1-11.

^ Ates, Sabri (2021), Gunes, Cengiz; Bozarslan, Hamit; Yadirgi, Veli (eds.), The End of Kurdish Autonomy: The Destruction of the Kurdish Emirates in the Ottoman Empire, The Cambridge History of the Kurds, Cambridge: Cambridge University Press, p. 76, ISBN 978-1-108-47335-4, retrieved 2021-12-15

^ Faraj, S.S. Libraries and Librarianship in Iraqi Kurdistan. In: Libraries in the Early 21st Century: An International Perspective, edited by R.N. Sharma, vol.2, 297-311. 2012. Berlin: de Gruyter Saur.

Bahdinan, Encyclopædia Iranica, p. 485, By Amir Hassanpour.

Bahdīnān [permanent dead link], The Encyclopaedia of Islam, Brill Academic Publishers


https://t.me/mejooizhyar