روزنامه ی ژیار (شهرام شیخ اسمعیلی)

🌕🌕حوسنەویە (بەنی حوسنەوییە)

✍ شەهرام شێخ ئیسماعیلی

حەسنەویە یەکێکە لە بنەماڵە فەرمانڕەواکانی کورد لە پارێزگای جەبەل * لە سەدەکانی چوارەم و پێنجەمی کۆچی .

سەبارەت بە بنەچەی حەسنەوییەکان لە سەرچاوەکاندا ئاماژە بە هەندێک هۆزی بەناوبانگی کورد کراوە بە ناوەکانی ئیشانی و شادگانی و گۆرانی و جۆرانی و بەرزکانی و ئەوانی تر کە لە سەدەکانی یەکەمی کۆچی لە بەشی ڕۆژئاوای پارێزگای جەبەل ژیاون و هەندێکیان دەسەڵات و کاریگەرییان هەبووە

بنەماڵەی حەسنەوییە دەگەڕێتەوە بۆ هۆزی بەرزیکانی

لە نیوەی دووەمی سەدەی چوارەم و سەرەتای سەدەی پێنجەمدا ئەمیرەکانی حەسەنویە فەرمانڕەوایی زۆربەی پارێزگاکانی ڕۆژئاوای چیاکانیان دەکرد و لە لوتکەی دەسەڵاتیاندا نفوزیان لە باکوورەوە بۆ ئازەربایجان و لە باشوورەوە تا خوزستان درێژ بووەوە

میرەکان بریتی بوون لە:

حەسنەویە بن حوسێن بارزیکانی سەرۆکی بنەماڵەی حەسنەوییە. لە ناوەڕاستی سەدەی چوارەمدا دەسەڵات لە بنەماڵەی کوردی مەسیحی وەرگرت کە لە نیوەی یەکەمی ئەم سەدەیەدا فەرمانڕەوایی بەشەکانی ڕۆژئاوای چیاکان دەکرد.

وەنداد و غانیم کوڕەکانی ئەحمەد (یەکێک لە گەورەکانی بنەماڵەی ئیشانی) بە ترتیب لە ساڵی 349 و 350 مردن. برازاکەیان، حەسەنڤیە بەرزیکانی، وادیارە دەستیان بەسەر خاکەکانیاندا گرت بۆ بەدەستهێنانی میراتی دایکسالاری و هەر سێ هۆزەکەی ئیشانی و بارزیکانی و شادگانی بە زەوتکردنیان لە ڕکابەرەکانی دیکەی دەسەڵات. تەنها یەکێک لە ئامۆزاکانی حەسنەوییەکان بەناوی دیسام کوڕی غانم هەندێک لە موڵکەکانی باوکی لە ناوچەکانی قەسنان و غانم ئاباد (باشووری ڕۆژئاوای دەریاچەی ورمی) لە ژێر دەسەڵاتی حەسنەوییەکان پاراستووە. پاشان حەسنەڤیە قەڵای سەرماجی لە چیاکانی نێوان بیسوتون و شاپوورخاست (خورەم ئابادی ئێستا) بنیاد نا و کردییە ناوەندی فەرمانڕەوایی خۆی.

ڕکابەری و ململانێی نێوان حەسەن بن بویە ( ڕوکن ئەلدەولا ) دەیلمی و ئەمیر مەنسوور بن . نوح ئەلسامانی ڕێگەی بە حەسنەویە دا کە دەسەڵاتی خۆی زیاد بکات لە بەرامبەر یارمەتیدانی ڕوکن دەوڵەڵا و ملکەچکردنی هەموو ناوچە کوردییەکانی ڕۆژئاوای چیاکان لە شەهرزورەوە تا شاپوورخەست.

حوسنەویە بە بیانووی پاراستنی کاروانەکان هێرشی کردە سەر کاروانەکان بەڵام ڕوکن دەوڵەڵا بەهۆی هاوپەیمانێتی پێشوویەوە کارەکانی پشتگوێ خست. لە ساڵی 359، هەوڵی زیادبوونی حەسنەوییەکان بۆ دامەزراندنی پاشایەتی بووە هۆی شەڕی لەگەڵ سەهلان کوڕی موسافیر (نوێنەری بویەد لە چیاکان).

حەسنەڤیە سەحلان و سوپاکەی لە دەوروبەری هەمەدان گەمارۆ دا. چڕی چالاکی سوپای کوردستان و ماوەی گەمارۆدان و گەرمای کەش و هەوا سوپای دەیلەمی تێکشکاند و لە ئەنجامدا حەسنەوییەکان هەمەدانی داگیر کرد

ڕوکن دەوڵەڵا کە لە کێشەکانی لەگەڵ سوپای سامانی دەرباز بوو، سوپایەکی نارد لەگەڵ وەزیرەکەی ئەبولفەزڵ کوڕی عومەید بۆ ئەوەی حەسنەڤیە ڕێک بخەن و هەمەدان بگرێتەوە، بەڵام مردنی وەزیر کارەکەی تەواو نەکردووە و کوڕەکەی و جێنشینەکەی ئەبولفەتح کوڕی عومەید لە بەرامبەر پەنجا هەزار دینار نەق و دیاری لەگەڵ حەسنڤیە ئاشت بووەوە. بۆ ئەهواز

پاش مردنی رکن الدولە لە موحەرەم ساڵی 366، حەسنەویە هەوڵی دا سوود لە ناکۆکی نێوان ئەمیری بویه و عز الدولە بەختیار و عەدود دەوڵە وەربگرێت بۆیە لە وەڵامی یارمەتی عز دەوڵەدا دوو لە کوڕەکانی (عەبدولڕەزاق و بەدر) بە سوپاوە نارد بۆ یارمەتیدانی بەڵام بینییان عز دەوڵەلە نەیتوانی ڕووبەڕووی عەدود دەوڵەلە ببێتەوە. بۆیە وازیان لێهێنا و گەڕانەوە.

حەسنەویە پیاوێکی بەهێز و سیاسەتمەدار بوو و لە ماوەی نزیکەی بیست ساڵی فەرمانڕەوایی چیاکاندا، چەتەکانی کۆنتڕۆڵ کرد و یارمەتی گەشەپێدانی شارنشینی و گەشەسەندنی بازرگانی لە ناوچەکەی ژێر فەرماندەییدا دا بە فراوانکردنی ئاسایش. لەبەر ئەوەی فەخر دەوڵە و حەسنەویە پشکی فەخر دەولەیان پێدرابوو لە دابەشکردنی موڵکەکانی رکن دەوڵە و پشتگیری فەخر دەوڵە و حەسنەویە بۆ عز دەوڵە بەختیار لە دژی ئازودی دەوڵە، ئەوە شتێکی سروشتی بوو کە لە تۆڵەی ئازودی دەوڵە پارێزراو نەبن. پاش بەزاندنی عز دەوڵڵا و دەستبەسەرداگرتنی موڵکەکەی، ئازدەولا لە ساڵی 367 هێرشی کردە سەر خاکی حەسنەوی.

حەسنەڤیە لە سەرماج لە ساڵی 369 کۆچی دوایی کرد.


https://t.me/mejooizhyar