محتویات |
نام نهاوند
بنابر پژوهشهای پارهای از زبانشناسان ایرانی، واژه نَهاوند به معنی شهر یا آبادی قرار گرفته در پیشِ رو است، زیرا «نَها» در زبانهای ایرانی به معنی پیش و وند از فعل کهن «وندیدن» به معنی نهادن گرفته شدهاست. بنابراین نهاوند یعنی «نهاده در پیش رو». نظریههای مختلفی از پیشینهٔ تاریخی این منطقه باستانی باقی ماندهاست. برخی از مورخین نهاوند را مـحـل پـهلـو گرفتن کشتی نوح میدانند. به استناد تحقیقات باستانشناسان در تپه گیان)روستایی در ۱۸ کیلومتری جنوب باختری نهاوند(در حدود ۳۷ قرن قبل از میلاد مسیح قومی در این منطقه زندگی میکرد که تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایی و آسیایی از بین رفت. در مورد کلمهٔ نهاوند از گذشته تا به امروز اختلاف نظرهایی وجود داشتهاست.
واژهٔ نهاوند در زمانهای مختلف و از زبانهای متفاوت، به صورتهای مختلفی تلفظ شدهاست که از جملهٔ آنها میتوان به: نوح اوند، نیماوند، اینهاوند، نیوهاوند، نیاوند و نیهاوند اشاره کرد.
از طرف دیگر نهاوند در گذشته نامهای دیگری داشـتــه اســت بـه قـول بـطلـمـیـوس نـیـفواندای خـوانده شده و در عصر مادها به نهاوند، نهاوند ماد هم گفته شدهاست. به گـفـتهٔ ملک الشعرای بـهـار در عـصـر سلـوکیه نهاوند استان بزرگی بوده کـه بـه لـحـاظ سـکونت داشتن ملکهٔ لائودیسه در این شهر به آن لائودیسه هم گفته شدهاست.
به همین صورت واژه دماوند که صورت اصلی و قدیمیتر آن دُمباوند و دُنباوند ضبط شده به معنی «قرارگرفته در پشت» است زیرا دُنب در زبانهای ایرانی به معنی دنباله و پشت است. به گفته برخی دیگر از صاحبنظران نهاوند کنونی همان <<نوح آوند>> بوده که به گفته آنان محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح بودهاست.
گویش مردم شهر نهاوند، نهاوندی و باقیمانده زبانهای کهن ایران است که از گویش پهلوی برآمدهاست. نهاوند به گفته برخی پژوهش گران تاریخ ایران به معنی شهر جلو یی و شهر دماوند به معنی شهر عقبی از سمت مغرب زمین میباشد و در برخی دیگر از کتابهااز نهاوند به معنی شهر ظرف سخن بمیان آمده ولی در نقشههای ایران قدیم و در زمان ساسانیان نهاوند را به صورت nihavand نوشتهاند که در همسایگی شهر دیناور و مای و همدان قدیم بودهاست.[نیازمند منبع] شهرستان نهاوند که قدمت بسیار دیرینهای در استان همدان دارد، در گذشتههای دور پایتخت یزدگرد سوم بودهاست و از آن به عنوان شهر خفته ساسانی یاد میشود.[۶] اسلام در جنگ فتح الفتوح نهاوند برای اولین بار به ایران وارد شد. اکتشافاتی که در تپههای گیان و زرامین توسط رومن گیرشمن باستان شناس آلمانی صورت گرفت منجر به پیدا شدن دهها اثر باستانی از جنس سفال, نقره و طلا گردید که این اشیاء هم اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری میشود.
موقعیت جغرافیایی
نهاوند در موقعیت ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه طول شرقی و ۲۳ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. اختلاف ساعت آن با تهران ۱۳ دقیقه و ۲۸ ثانیه میباشد. نهاوند از شمال به شهرهای تویسرکان و همدان و از شرق به ملایر، از غرب به کرمانشاه و از جنوب به استان لرستان محدود است. فاصله این شهر تا تهران از مسیر ملایر، اراک ۴۵۲ کیلومتر و از مسیر همدان ۴۹۶ کیلومتر است. فاصله نهاوند تا همدان ۱۰۰ کیلومتر، تا دو راهی کنگاور-کرمانشاه ۵۳ و از دوراهی تا کرمانشاه، ۷۷ کیلومتر میباشد. فاصله نهاوند تا کرمانشاه در مجموع ۱۳۰ کیلومتر است. فاصله این شهر با بروجرد و ملایر حدود ۵۵کیلومتر است.
ترابری
شهرستان نهاوند بر سر مسیر ارتباطی کرمانشاه - اراک - اصفهان و کرمانشاه - اراک - قم قرار گرفتهاست. پروژه خط راه آهن کربلا نیز در این شهرستان در حال احداث میباشد که از اراک شروع شده و به کرمانشاه ختم میشود. قطعه اراک - ملایر نیز تکمیل و افتتاح شدهاست.
وسعت
برآوردهای آماری وسعت شهر نهاوند را در سال ۶۵-۶۴، حدود ۰۲/۱۳ کیلومتر مربع نشان میدهد. همچنین وسعت دهستان علیا ۳۷۷ و دهستان سفلی ۴۵۲، سلگی ۱۸۲ و خزل ۶۴۶ کیلومتر مربع بوده که مجموع وسعت شهرستان حدود ۱۶۷۰ کیلومتر مربع میباشد.
بافت قدیمی شهر ابتدا در منطقه پاقلعه بوده، بعد به تدریج به دامنههای جنوبی و خاوری کشیده شدهاست. پس از احداث خیابان سراسری در سال ۱۳۱۵، به تدریج بافت کالبدی شهر از نظم و ترتیب بیشتری برخوردار و به آهستگی ترکیب عناصر و فضاهای زیستی آن به وضعیت متعارف شهری نزدیکتر شد.
از مجموعه سطح شهر، بیش از نیمی از آن به مسکن اختصاص یافتهاست، حدود ۳۰ درصد به معابر و بقیه زیر پوشش خدمات شهری و فضاهای خالی است. تراکم متوسط شهر در حال حاضر ۱۱۲ نفر در هکتار است.
جمعیت
بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، شهر نهاوند ۸۸٫۲۵۷نفر بودهاست که پس از همدان و ملایر، سومین شهر بزرگ استان همدان به شمار میآید.[۷].
ابنیه تاریخی
- پل زرامین:
پل آجری زرامین معروف به پل لاغه در ۵ کیلومتری غرب شهرستان نهاوند و در کنار روستای زرامین برروی یکی از شعبات رودخانه گاماسیاب احداث گردیده. این پل دارای یک دهانه با قوس جناغی از بناهای دوره قاجار میباشد. در حال حاضر با گسترده کردن طول گذر پل تبدیل به پل جادهای شدهاست. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۰۳۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست
- حمام حاج آقا تراب:
حمام حاج آقا تراب یکی از بناهای تاریخی شهرستان نهاوند است که در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شدهاست. این حمام با صرف هزینهای بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال به موزه مردمشناسی تبدیل شده و در روز جهانگردی افتتاح میشود. بگزارش البرز به نقل ازمیراث «محمود یاری» مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان با اعلام خبر تبدیل شدن این حمام به موزه گفت: «با تفکیک دو بخش زنانه و مردانه و تزئین آنها با ماکتهای مجزا، در بخش مردانه مراسم شستشو به نمایش گذاشته شده و در بخش زنانه مراسم حنابندان یک عروس به تصویرکشیده شدهاست.» وی افزود: «با افتتاح این موزه در پنجم مهرماه (روز جهانگردی) مردم نهاوند و گردشگران غیر بومی میتوانند بخشهای مهمی از زندگی مردم پیشین منطقه به همراه آداب و رسوم و لباسهای محلی را ببینند.» حمام حاج آقا تراب که در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شدهاست. بنای این ساختمان مربوط به دوران قاجار بوده و یکی از جاذبههای تاریخی و قابل بازدید در نهاوند است. تزئینات بین بنا شامل گج بری، کاشی کاری و نقاشی یکی از نبردهای شاهنامهاست. این حمام علاوه بر دو قسمت ماکتها حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد[۸]
- معبد سلوکی (لائودیسه):
معبد لااودیسه در داخل شهر نهاوند که کتیبهای از «آنتیوکوس سوم» و نیز تعدادی مجسمه برنزی خدایان یونانی در این کاوش کشف گردید.[۹]
- تپه و دهکده باستانی گیان:
تپه دهکده باستانی گیان در کیلومتر ۱۹ جنوب غربی نهاوند و در مسیر جاده جنگلی گیان قرار گرفتهاست. این تپه در سال ۱۹۳۲ میلادی توسط پروفسور گریشمن بررسی شد. بسیاری از باستان شناسان به این منطقه آمده و گنجینه های بسیاری از جمله ظروف سفالی و جواهر را کشف کرده اند که منشأ این ظروف به قرنهای دوم و سوم میلادی بر می گردد. تپه ی گیان همچنین محل دفن مردگان نیز بودهاست. روش دفن مردگان، رنگ کردن آنها و کشف وسایل همراه آنها پرده از رمز و رازهای زندگی آنها بر می دارد و تمدن آنان را آشکار می سازد. در موزه ی ایران باستان ظروف سفالی فراوانی از جمله گلدان و بشقاب و دیگچه که از این منطقه کشف شدهاست، در آنجا دیده میشود.
- مقبره نعمان ابن مقرن (باباپیر):
نعمان بن مقرن یکی از سرداران و فرماندهان عرب بود که در جنگ نهاوند(فتح الفتوح) در سال ۲۱ هجری یا ۶۴۲ میلادی پس از سه روز نبرد سنگین در پشت دروازههای نهاوند به دست سربازان ایرانی به فرماندهی فیروزان (پیروزان) کشته شد. جسد او در ۵ کیلومتری شمال غربی شهر نهاوند دفن گردیده و امروزه در نزد اهالی نهاوند به مقبره باباپیر معروف است.
- خانه قدوسی:
این خانه قدیمی که متعلق به شیخ علی قدوسی از عالمان نهاوند است دارای سر در ورودی زیبائی است که با نقوش هندسی آجری تزئین شدهاست و دو ستون نما در دو سوی سر در به زیبائی آن افزودهاست. نمای بنا در داخل حیاط بوسیله آجر کاریهای زیبا تزئین شدهاست و قوسهائی به شکل شاخ قوچ نما را آراستهاست. پیرامون حیاط با طاق نماهای هلالی تزئین شدهاست. این خانه قدیمی و تاریخی در خیابان انقلاب واقع شدهاست وچند خانه قدیمی دیگر در جای جای این شهر وجود دارد.
جاذبههای توریستی نهاوند
- سرآب گیان نهاوند:
یکی از تفریحگاههای غرب کشور به شمار میرود سرآب گیان، با چشمههای جوشان، پرآب و زلال، در ۲۲ کیلومتری جنوب غربی نهاوند در استان همدان پای کوههای گرین از رشتهکوههای زاگرس جریان دارد که از جنوب به کوههای گرین و از غرب به زمینهای روستاهای ظفر آباد و میهن آباد محدود میشود. تپه باستانی گیان نیز در مسیر و دو کیلومتری این سراب قرار دارد. در مسیر این سرآب، جنگلی طبیعی، به وسعت بیش از ۱۰۰ هکتار وجود دارد. کلمهٔ سرآب، از دو کلمهٔ «سر» و «آب» تشکیل شده که به معنی سرچمشه آب میباشد. در نهاوند به دلیل آهکی بودن زمین، آب حاصل از بارش با انحلال آهک به راحتی در زمین نفوذ میکند و به صورت چشمه در سطح زمین جاری، میشوند که معمولاً بسیار پرآب هستند. آب دهی سالانه سرآب گیان، در حد ۲۵۰۰ لیتر در ثانیهاست، که پس از مصارف آشامیدنی اهالی و استفادههای کشاورزی روستاهای اطراف، مازاد آب به رودخانه گاماسیاب میریزد. در مسیر این سرآب، جنگلی است طبیعی، به وسعت بیش از ۱۰۰ هکتار شامل: درختان قطور، کهنسال بلوط، چنار، زالزالک (گویچ) گرو، بید، زبان گنجشک، گوجه وحشی، داغداغان، آلوچه، مو، انجیر، ون، گلابی، نبهو، پادامک وحشی که یکی از تفریحگاههای غرب کشور محسوب میشود با توجه به قابلیتهای گردشگری جنگل و سرآب گیان، اخیرا مطالعاتی انجام شده و برای آماده سازی و بهره برداریهای گردشگری یک سلسله عملیاتی عمرانی در دست اقدام بوده و در حال حاضر نیز به عنوان یک اثر طبیعی جذاب قابل بازدید میباشد. دسترسی به این سرآب، از طریق جادهٔ نهاوند به کنگاور به سمت روستای گیان امکان پذیر میباشد.
- سراب گاماسیاب:
سراب گاماسیاب (بزرگترین چشمه ایران) در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرستان نهاوند به سمت نوراباد واقع شدهاست و از درههای شمالی رشته کوه گروین (کوه چهل نابالغان) سرچشمه میگیرد. منشأ اب آن یخچال طبیعی است و دارای آبدهی ۵ متر مکعب در ثانیه و دمای متوسط ۵ درجه سانتیگراد است.
رود گاماسیاب دارای آبی با کیفیت عالی میباشد. در طول دره شهرستان و مسیر دشت دلتایی نهاوند جاری است و به هنگام عبور، قسمت عمده روستاها و باغهای باختری شهر را مشروب ساخته و راهی شهرستان صحنه در استان کرمانشاه میشود. این رودخانه پس از ورود به استان کرمانشاه قرهسو در عبور از استان لرستان، سیمره و در استان خوزستان کرخه نامیده میشود و بعد از این گذر پر پیچ و تاب به هورالعظیم میپیوندد. در بالا دست چشمهها، غاری طبیعی دیده میشود و محوطهٔ اطراف سرآب جنگل کاری شدهاست. در مسیر این رود با احداث نیروگاه برق آبی و حوضچههای پرورش ماهی، در تولید برق و پرورش ماهی بهره برداری نمودهاند. چشمه جوشان و پر آب با ویژگیهای خاص طبیعی، یکی از جاذبههای مستعد گردشگری استان محسوب میشود.
- سراب ملوسان:
سراب ملوسان در ۱۷ کیلومتری شمال شهرستان نهاوند واقع گردیدهاست. زمینهای اطراف این سراب، سرسبز و خرم و بیشتر روستاهای اطراف آن کوهستانی است و به همین علت از قدیم، بهترین منطقه پرورش بز کوهی و انواع شکارهای مختلف بودهاست.
- سراب فارسبان:
سراب فارسبان در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی نهاوند با آبدهی ۱/۵ متر مکعب در ثانیهاست که هر ساله تعداد زیادی از گردشکران داخلی را به سوی خود جلب میکند.
- سراب کنگاور کهنه:
این سراب تقریباً در چهل و پنج کیلومتری غرب نهاوند و در نزدیکی روستای
کنگاور کهنه ور داخل یکی از درههای کوه گرو قرار گرفتهاست. دبی متوسط این
سراب حدود ۰/۵ متر مکعب در ثانیه برآورد شدهاست. درختان این سراب از نوع
چنار و بید است و یک درخت تنومند و کهنسال چنار که عمر آن به بیش از چهار
صد سال میرسد در ابتدای سراب خودنمایی میکند. از دیگر سرابهای این
شهرستان میتوان به سرابهای بنفشه، گنبد کبود، تازناب طاف و ورازانه
باروداب (قلعه باروداب) اشاره کرد.
روزنامه ی ژیار